De eerste Ezidi familie die ik had leren kennen had me diep beïnvloed. Ik ben jaren terug op bezoek geweest bij een tachtig jarige die ervoor gezorgd heeft dat ik volledig in de war was wat betreft mijn gedachten en het geloof.
Zijn verhaal was als volgt; ‘ Niemand weet wat wij hebben mee gemaakt. Ik was nog zeer jong. Wij waren als arbeiders op veld gaan werken. Wij hadden urenlang onder de scherpe zon gewerkt. Onderweg naar huis zijn wij even gestopt aan een fontein om water te drinken. Er was stond een vrouw aan de fontein om haar lading te vullen met water. Naast haar stond nog een vrouw. Vrouw die water aan het vullen was gaf me een bekertje water en gelijk heeft de andere vrouw naast haar zich naar vrouwen gebogen om de bekertje af te pakken. “ zij zijn Ezidi’s zij mogen niet van dezelfde beker drinken als ons” en verwees daarna naar een andere grotere beker op grond. Deze beker was er ene die gebruikt werd om dieren water te geven. Wij hebben geen water gedronken en hebben de benen genomen. Wij werden als dieren behandeld omdat wij Ezidis waren.
Deze is een gebeurtenis die alle Ezidis ooit wel is hebben mee gemaakt maar dit is niet het ergste.
Ezidism is een geloof dat de gelijkenissen toont met de Mazdaism, wel een geloof die als een van de oudste word beschouwd. Hen die in Ezidism geloven zijn diegenen die in minderheid worden beschouwd en uitgesloten zijn van de maatschappij kiezen ook vaak een gesloten leven naar buitenwereld toe. Deze is echter ook om zich te beschermen. Vooral laatste jaren horen wij veel over vrouwen moorden in deze gemeenschap. Desondanks deze laatste negatieve, Ezidis zijn diegenen die de Koerdische cultuur, taal, tradities tot de dag van vandaag in zijn originaliteit voort brengen. Vrouwen zijn diegenen dat het best doen.
Ik ga hier niet schrijven over geschiedenis van Ezidi’s. Wat ik wel diep wil graven is de statuut van de vrouw in de Ezidi geloof. Ik heb niet veel bronnen kunnen vinden om de statuut van de vrouw kunnen inlichten. Het zal niet verkeerd zijn indien ik zeg dat de politiek om hen te discrimineren ervoor gezorgd heeft dat er niet veel over hen bestaat. Ook in Ezidi geloof heeft de man te zeggen.
Verzet van de Koerdische vrouw tegen de assimilatie: Bege Samur
Yasar Batman, een onderzoeker die over Ezidis schrijft ; vind dat de verzet van Bege Samur ( een vrouw die zich heft verzet tegen assimilatie) gemotiveerd was door een legende.
Volgens vele bronnen, Begê die in de jaren 1894-1958 heeft geleefd in provincie Urfa-Suruc en Mishacerk is een vrouw die behoort tot de stam Dina . Zij word zowel door haar eigen stam als andere stammen als legende beschouwd. Wat zij gemaakt heeft wordt de dag van vandaag sociologisch bekeken.
Het verhaal is als volgt; Ezidi koerden in midden-oosten hebben honderden jaren folteringen mee gemaakt zodat zij zouden worden bekeerd tot de islam. Velen zijn vermoord door dat zij zich niet wilden bekeren. (dit word bevestigd in de archieven van de staat)
Desondanks al deze folteringen, de heldin Begê had de moed om zich te verzetten. Zij wilt zich absoluut niet bekeren. De eerste 55 jaren van haar leven die zij door brengt in Suruc, Mishacerk waar alle andere dorpelingen zich hebben bekeerd kan er niet voor zorgen dat zij zich ook bekeerd. Zij blijft weigeren. Nu wordt zij ook door haar eigen verwanten uigesloten. Kinderen vallen haar lastig, de andere dorpelingen discrimineren haar maar zij blijft bij haar standpunt en gaat zich niet bekeren. Vanaf dan wordt zij door iedereen in de dorp en andere dorpen rondom haar dorp als de laatste Ezidi genoemd. Zowel haar eigen verwanten als andere stam hoofden plannen om haar om te kopen met veel goud.
Een van de stamhoofden, een van de rijksten nodigt Begê uit naar zijn eigen huis. Hij toont zijn eigen dochter aan Begê; “ Kijk Begê dit is mijn dochten Aysan, zij heeft beide armen vol met goud, en als jij je gaat bekeren krijg je al het goud”. Begê weigert dat. Anderen die zich wel hadden bekeerd uit vrees voor gevolgen zijn fier op haar maar durven dat niet te tonen. Begê wordt voortaan als een heldin beschouwd.
De andere dag, in 1930 doet de verhaal van Begê zich voort, van Urfa naar Suruc van Syrië naar alle andere plaatsen waar Ezidi volk woont. Vele stamhoofden die zich hadden bekeerd doen Begê een huwelijsverzoek maar Begê wijst zij allemaal af en sterft als een maagde. Verhaal van Begê wordt tot de dag van vandaag voort vertelt.
Statuut van de vrouw bij de Ezidi’s
Feleknas Uca die reeds twee ambten gezeteld heeft in het Europees Parlement beschrijft de statuut van de vrouwen in de Ezidi geloof als volgt; “ In de Ezidi geloof beschikken vrouw en de man over een gelijke plaats. Het zelfs zo dat de vrouw de Ezidi vrouwen steviger in hun schoenen zaten bij de onderdrukkingen in de eeuwen 6 en 7 V.C. Vrouwen werden beschouwd als heilig omdat ze konden baren. Na de opperste en de Melekî Tavus (engelachtige pauw) werd de vrouw aanbied. De vrouw had op elke gebied van het leven het woord, haar mening werd op prijs gesteld maar assimilatie politiek, onderdrukkingen op de Ezidis hebben ook de statuut van de vrouw binnen de geloof doen veranderen. Ook al is het volgens Ezidi geloof zo dat de vrouw en de man gelijk zijn, kunnen wij zien dat in de hedendaagse leven man hoger staat als de vrouw”.
Feleknas Uca voegt er ook aan toe dat de vrouwen moorden die de laatste jaren gestegen zijn niets te maken hebben met het geloof maar wel met de patriarchale systeem. µ
Een documentaire die voor Roj tv is gemaakt over Ezidis door Ikram Balekanî toont de volgende; “ In de Ezidi geloof bezitten de vrouwen een heilige plaats. Niet alleen vrouwen maar alle levende wezens hebben een heilige plaats want zij vormen de leven en zo hebben zij elk hun waarde. In Ezidi geloof zijn er veel Pir’s (patriarch) en godinnen. Volgens de Ezidi mythologie is Fexra Xatun een godin, godin van vruchtbaarheid. Zij is de godin van vruchtbaarheid en voortplanting. Vele vrouwen in Ezidi geloof vasten voor Fexra Xatun.
In Eezidi geloof kunnen ook vrouwen een plaats hebben in de orde, rang. Zij mogen zelfs tot de hoogste rang uitbreiden, namelijk Mir ( het hoogste plaats in de orde) zijn.
Sommige onderzoeken tonen aan dat de er strenge regels zijn binnen de Ezidi gemeenschap. Zo heeft de Hollandse onderzoeker D. Theophil Lobel volgende informatie in zijn thesis opgenomen; Ezidis mogen volgens de wet slechts met één vrouw trouwen. Stamhoofden mogen met meerdere vrouwen trouwen maar zij mogen geen minnaressen hebben. Trouwen met de verwanten is toegelaten. Scheiden kan enkel indien sprake is van overspel. Volgens de traditie werd de vrouw als eigendom van de man beschouwd en wie deze afspraak niet naleefde kreeg de strengste straf. Daar er veel misbruik werd gemaakt van deze regelmaat werd deze vaker opgeheven door de Mir of de hoogste in de orde.
In een andere onderzoek wordt verklaard dat de huwelijk gebaseerd was op de regel; een enkel vrouw huwen. De huwelijk werd gesloten door een Pir of Seyh, deze laatsten verdeelden een brood tussen de man en de vrouw en zo werd de huwelijk verbonden.
Tijdens de trouwfeest draagt de bruid een wit rood jurk en de bruidegom geeft de bruid een appel bij het binnen treden van het huis. Diegenen die met iemand huwden die niet behoorde tot de Ezidi geloof werden uitgesloten door de gemeenschap.
Vele onderzoeken tonen aan wat betreft de statuut van de vrouw; een meisje mocht haar man zelf kiezen. Zij mag nooit uitgehuwelijkt worden. Een meisje die een gepaste jongen heeft gekozen moet haar vader inlichten over haar keuze. Een man die zijn vrouw wil scheiden moet 3 maal de zin “ jij bent mijn Pir en Seyh” herhalen en zo zijn zij gescheiden. Niet alleen de man maar ook de vrouw bezit het recht om haar man te scheiden.
Ezidi vrouwen die hun plaats hebben gemaakt in de geschiedenis
Het is een feit dat processen in de Ezidi geloof de statuut van de vrouw hebben beïnvloed in de gemeenschap. Het is ook duidelijk hoe de legendarishce vrouwen de sporen van de geschiedenis onthullen.
Na’am Xatûn, is de vrouw van Mir Ali Beg die in 1932 werd vermoord. Soranprins Mir Muhammed heeft dezelfde jaar de vrede willende Ezidis aangevallen en een genocide gemaakt. ER zijn er 120 duizend mensen vermoord en velen zijn bekeerd tot de Islam. De hoogste van de orde werd vermoord en hij werd zelfs niet begraven.
Na’am Xatun heeft een moedige strijd geleverd. Zij is naar de plaats van Mir Muhammed gegaan en heeft gevraagd om met hem te praten. Men verteld dat zij met een mes naar daar was gegaan om de Mir te vermoorden. Zij hebben haar niet toegelaten om hem te vermoorden maar uiteindelijk heeft zij de lijk van haar man kunnen mee nemen naar haar dorp.
Mayan Xatun, was de zus van Mir Ismail Beg en de vrouw van Ali Beg. Ze zou tussen de jaren 1870-1875 geboren zin. Zij was met haar man toen die door Ottomanen werd verband. Ottomanen hebben toen aan Ali Beg gevraagd om islamitisch te worden. Hij heeft deze geweigerd en daarom werd hij van Ninova naar Sewas verband. Mayan Xatun had een zeer groten invloed op haar man. Haar man kreeg veel steun van haar zij hielp hem bij veel. Men gaat ervan uit dat zij de hoofd was van Ezidis toen. Toen haar man in 1913 overleed had zij een zoon van amper 12 jaar. Na de dood van haar man heeft zij zichzelf als de hoogste van de orde verklaard en totdat haar zoon groot werd was zij diegene die de gemeenschap leidde. Mayan Xatûn die een stevig in haar schoenen stond heeft contacten met de andere Koerdische en Arabische stammen gemaakt om ervoor te zorgen dat de Ezidis ook wat te zeggen hadden in de gebied. (Feleknas Uca)
Binews Agal ( Berivan): Zij wordt beschouwd als symbool van de verzet in de Koerdische gemeenschap. Zij is in het jaar 1989 in Cizre na een aanval overleden. Zij is geboren in provincie Batman- Besiri. Zij is de dochter van een Ezidi familie. Zij heeft in vele plaatsen in Koerdistan en Europa voor de rechten van de vrouwen strijd en acties gevoerd. De opstand in Cizre in het jaar 1990 tijdens Newroz is het aantwoord die op de dood van Binews Agal is gegeven. De onderdrukkingen die de Ezidi vrouwen mee maken is niet anders dan de onderdrukkingen die de vrouw hedendaags mee maken. Patriarchale systeem maakt geen verschil in van welke godsdienst de vrouwen zijn wanneer zij worden onderdrukt. Indien Ezidi gemeenschap terug kan keren naar zijn originaliteit zal er ook in de koerdische gemeenschap veel veranderen.
Yasar Kemal beschrijft in zijn roman “Firat suyu kan akiyor” ( er stroomt bloed in de Euphraat) “ Ezidis bidden 3 maal per dag naar zon kijkend… Elke lied, oud, jong, vrouw, kind kijkt met gezicht naar de zon en zegt wat er die binnenstroomt. Misschien zijn dat de aller mooiste gebeden die de mens tot de dag van vandaag heeft gezegd. Misschien zijn de aller mooiste zangen, liederen, gedichten zijn voortvloeit uit deze gebeden. Misschien liggen deze gebeden aan de basis van alle sages, legendes van Mesopotamië.
Misschien zullen al deze gebeden gehoord zijn wanneer alle sages hun plaats hebben gevonden in ons leven….
Hacer Altunsoy / Barin Aldur
